İstanbul’da 7,5 büyüklüğünde bir deprem olursa neler olur? İşte cevabı…

İstanbul’da ilçelere ait deprem tehlike analizlerini, kentsel üstyapı ve altyapı unsurlarının risk analizlerini sunmak amacıyla, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Deprem ve Zemin İnceleme Müdürlüğü (DEZİM) ile Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (KRDAE), Deprem Mühendisliği Ana Bilim Dalı iş birliği ile hazırlanan “İstanbul İli Olası Deprem Kayıp Tahminlerinin Güncellenmesi Projesi” (İBB-KRDAE, 2019) verileri ve sonuçları kullanılarak, 2020 yılında hazırlanmış. Bu haberde olası 7,5 Mw büyüklüğünde bir İstanbul depreminde yaşanacak senaryolara soruların cevaplarını bulacaksınız.

İstanbul’da deprem ne zaman olacak?

Marmara Denizi içinde meydana gelebilecek büyük depremlerin yinelenme periyodu olarak tarihsel geçmişinden tahmin edilen yaklaşık 250-300 yıla denk gelmekte. ABD’li jeofizikçi Tom Parsons 2004’te, 1500-2000 yılları arasında gerçekleşen depremleri inceleyerek İstanbul depreminin tekrarlama periyodunu belirlemişti. Parsons “Küçük Kıyamet” adı verilen 1509 ve Büyük İstanbul Depremi olarak adlandırılan 1766 depremlerinin Kuzey Marmara Fay Zonu’nda 7’den büyük depremler olduğu sonucunu çıkarmıştı. Bu durumda iki büyük deprem arasındaki süre 257 yıl olarak görünüyor. Büyük deprem eğer dakik olursa, 1766 üzerine 257 eklendiğinde İstanbul’da olası bir depremin 2023 yılı ve sonrasındaki yılları işaret ediyor.

İstanbul’da 7,5 büyüklüğünde olası bir deprem senaryosunda can kaybı ve yaralanmalar?

İstanbul’da 7,5 büyüklüğündeki senaryo depreminde İstanbul’daki binaların ortalama %57’sinin hasar görmeyeceği tahmin edilmekte. Binaların ortalama %26’sının hafif, %13’ünün orta, %3’ünün ağır ve %1’inin çok ağır hasar görmesi beklenmekte. Rapordan anlaşılan İstanbul’da binaların %4’ü büyük risk altında. Yine araştırmada analiz edilen toplam bina sayısı 1.166.330’dur. Bu sayının kayıt altındaki binalar olduğu ve verilerin de 2020 güncellemesi olduğu da okuyucularımızın dikkatinden kaçmamalıdır. Ağır ve çok ağır hasarlı binaların aldıkları deprem hasarı onarılamayacak boyutta olmakta ve bu hasar seviyelerindeki binaların yıkılıp tekrar yapılması gereği ortaya çıkmakta. Öte yandan orta hasarlı binaların da onarım yerine yıkılıp yeniden inşası mühendislere çoğunlukla daha uygun olduğu yönünde. Senaryo depreminde İstanbul’daki binaların ortalama %17’sinin (yaklaşık 194.000 bina) orta ve üstü seviyede hasar göreceği tahmin ediliyor. Yaklaşık 972.000 binanın ise hasarsız veya hafif hasarlı olması beklenmektedir. Benzetim yöntemiyle elde edilen deprem yer hareketi dağılımları, deprem kaynak özelliklerine göre (atım modeli, yırtılma yönü, büyüklük, yırtılan segment sayısı gibi) İstanbul’un ilçelerinde önemli farklıklar göstermekte. Bu senaryolar için yapılan hasar tahminleri de doğal olarak birbirinden önemli ölçüde farklı olmakta.

İstanbul’da 7,5 büyüklüğünde bir deprem senaryosunda can kaybı ve yaralanmalar ne olur?

7,5 büyüklüğündeki senaryo depreminin gece meydana gelmesi halinde, İstanbul’da ortalama 14.150 civarında can kaybı meydana gelebileceği tahmin edilmiş. Depremin gündüz saatlerinde olması durumunda beklenen can kaybı ortalama 12.400 civarında. Gece depreminde yaklaşık 8.100, gündüz depreminde ise 7.450 kişinin ağır yaralanması beklenmektedir. Buna ek olarak hastane şartlarında tedavi görmesi gereken yaralı sayısı tahminleri gece depremi için 39.650, gündüz depremi için 37.500’dür. Geçmiş depremlerde yaşananlar, can kaybı ve yaralanma oranlarının kadın ve çocuklarda daha fazla olduğunu göstermiştir. Can kayıplarının büyük çoğunluğunun sarsıntı sırasında, daha az kısmının ise binadan çıkmaya çalışırken ya da kurtarılmayı beklerken meydana geldiğini geçmiş deprem istatistikleri göstermekte. Yaralanmaların ise yaklaşık yarısının sarsıntı sırasında, diğer yarısının ise deprem sırasında veya sonrasında binadan çıkmaya çalışırken meydana geldiği gözlemlenmiş.

İstanbul depremi sonrası barınma ihtiyacı ne olacak?

İstanbul’da Mw=7,5 senaryo depremi sonrasında yaklaşık 640.000 hanelik acil barınma ihtiyacının ortaya çıkacağı tahmin edilebilir. Hane başına 3 kişilik nüfus kabulüyle, yaklaşık 2.000.000 kişinin acil barınma ihtiyacı içinde olması beklenmekte. Yine hatırlatmalıyız ki bu veriler kayıtlı binalar baz alınarak 2020 yılı güncellemesi ile paylaşılmıştır, son 3 yılın nüfus artış-azalış oranları dahil değildir.

İstanbul depreminde yaklaşık ekonomik kayıp nedir?

Yapısal hasara bağlı mali kayıplar ve yapısal olmayan hasarlara bağlı kayıplar göz önüne alındığında mali kaybın 120 Milyar TL seviyelerinde gerçekleşmesi öngörülmekte. Yine hatırlatmalıyız ki yayınlanan rapor verileri kayıtlı binaları, 7,5 büyüklüğünde bir deprem tahminini ve 2020 yılı ekonomik rakamlarını kapsıyor. TÜİK verilerine göre son 3 yılın enflasyonunu en iyimser ortalamalarla alsak dahi 2023 güncel kaybımızın 250 milyar TL’ye ulaşacağı görülmekte.  

İstanbul’da olası deprem sonrası nasıl bir enkaz bizi bekliyor?

Yapılan hesaplar İstanbul’da senaryo depremi sonrası 25 milyon ton ağırlığında bir enkaz ortaya çıkabileceğini göstermekte. Enkaz kaldırmada 25 ton yük kapasiteli kamyonların kullanılacağı kabul edilirse, bu boyutta bir enkazı ancak 1.000.000 seferde kaldırmak mümkün olacak. İşlemin kent ölçeğindeki olumsuz deprem sonrası koşullar da göz önüne alındığında ne kadar zor olacağı ve uzun süreceği çok açık.

İstanbul’da olası deprem sonrası gaz, elektrik, içme suyu, atık su tahmini hasarları ne olur?

İGDAŞ boru hatlarında, kent çapında 355 noktada onarım ihtiyacının oluşabileceği tahmin edilmekte. İGDAŞ istasyonlarının yaklaşık %60’nın senaryo depremi sonucunda hasar almayacağı veya hafif hasar göreceği tahmin edilmekte. İstasyonların yaklaşık %40’ının ise ağırlıklı olarak orta olmak üzere orta ve daha üst seviyede hasar görmesi bekleniyor. 86.500 civarında orta ve daha üst seviyedeki hasarlı binalarda bulunan doğal gaz servis kutusunu devre dışı kalması olasılık dâhilinde.

İSKİ içme suyu şebekesinde senaryo depreminde 463 noktada, atık su şebekesinde ise 1045 noktada onarım ihtiyacının oluşabileceği hesaplanmış.

İstanbul elektrik şebekesi nakil hatlarının %95’inin senaryo depremini hasarsız veya hafif hasarlı durumda atlatması, %5’inde ise orta düzeyde hasarlar beklenebileceği belirtiliyor. Trafo merkezlerinin ise %69’unun hasarsız ve hafif hasarlı olacağı, trafoların %31 kadarının ise orta hasar ve üstü seviyede hasar alacağı tahmin edilmekte.

İstanbul’da olası bir depremde yolların durumu ne olacak?

İstanbul gibi, özellikle eski ilçe, semt ve mahallelerinde dar yolların, sayısal anlamda yoğun ve hasar görebilirliği yüksek bir bina stoğunun bulunduğu kentlerde, depreme bağlı bina göçmelerinin meydana gelmesi durumunda veya binaların ağır hasar gördüğü hallerde yollar kapanabilmekte ve bu durum deprem sonrası her türlü kurtarma ve yardım operasyonunu çok zorlaştırmakta ve zaman zaman imkânsız hale getirmekte. Bu çalışmada İstanbul için bir yol kapanma modeli geliştirilmiş. Elde edilen sonuçlara özellikle tek ve çift şeritli yolların bulunduğu tarihi yarımadada, Fatih ilçesine komşu ilçelerde, Beyoğlu, Şişli, Alieyköy, Zeytinburnu, Bayrampaşa, Esenler gibi ilçelerde, tek ve çift şeritli yolların, hücre başına 30’a kadar varan noktada bina hasarına bağlı olarak kapanabileceği öngörülmekte. Üç ve daha fazla şeritli yolların tümüyle kapanması beklenmemekle birlikte bazı noktalarda kısmen kapanma olasılığı var. Deprem sonrasında, yolun kendisinde veya köprü ve viyadüklerde bir hasar olmaması durumunda kullanılabilir durumda olacakları tahmin ediliyor.

Sunulan tahminler İstanbul belediye sınırları dâhili için yapılmıştır. Senaryo depreminin İstanbul’a komşu olan Tekirdağ, Kocaeli ve Yalova belediye sınırları içinde yaratacağı etkiler, olası bina hasarları, can kayıpları, yaralanmalar ve altyapı hasarları, bu raporda sunulmuş öngörülere dâhil değil. Diğer bir deyişle sunulan öngörüler senaryo depreminin Marmara Bölgesi’nde yaratacağı toplam hasarlar değil, sadece İstanbul için beklenen etkileri. Dolayısıyla senaryo depreminin meydana gelmesi halinde oluşacak bölgesel hasarların raporda sunulanlardan daha yüksek ve yaygın olması olası.

Yelpaze İstanbul- 16.02.2023