Kamu işletmelerinde “kar-zarar” gözler önüne seriliyor

T.C. Sayıştay Başkanlığı 2019 Kamu İşletmeleri Genel Raporu’nu 2020 yılının sonunda kamuoyu ile paylaşmıştı. Sayıştay Başkanlığı’nın yayınladığı bu raporun ardından da bazı kamu işletmelerinin yıllık mali tablosu, sermayesi, dönemsel kârı ya da zararı ve bazı kamu bankalarının yapmış oldukları faiz ödemeleri gündemde yer almıştı. Biz de sizler için kamu işletmelerinin 2019’daki ve yıllara göre performansını inceledik.

Sermayesinin çoğunluğu ya da tamamını devlet veya kamu tüzel kişilerine ait olan işletmeler olarak tanımlanan bu kamu işletmelerinin yıllık mali tablosunu yaptıkları denetimlerin ardından açıklayan Sayıştay’ın bu rapordaki amaçları ise şu şekilde;

• Kamuoyuna güvenilir ve yeterli bilgi sunulması, 

• Kamu idarelerinin performansının genel olarak değerlendirilmesi, 

• Hesap verme sorumluluğu ile mali saydamlığın yerleştirilmesi ve yaygınlaştırılması.

2019 Yılında Kamu İşletmelerinin Ne Kadarı Zarar Açıkladı?

Sayıştay yayınladığı Kamu İşletmeleri Genel Raporu’nda kamu işletmelerini KİT’ler yani kamu iktisadi teşebbüsler, özelleştirme kapsam ve programındaki kuruluşlar, mali kuruluşlar ve diğer kuruluşlar başlıklarında şirketleri ayırarak paylaşıyor. Dönemsel net kâr ve zararlar ile faiz ödemelerini açıklarken de mali kuruluşlar başlığını “bankalar” ve “sigorta şirketleri” olarak ayırıyor.

Sayıştay 2019 yılında yayınladığı raporda 81 işletmeden 74’ünün dönemsel kâr ve zararının yer aldığı başlıca bilgileriyle beraber yıllık nominal ve ödenmiş sermayeleri de açıklandı. Rapora göre 2019 yılında bu 74 işletmeden 24’ünün tarafına ödenmiş sermayesi, esas, yani nominal sermayesinden daha düşük açıklandı. 23 işletme de 2019’da yıllık zarar açıkladı.

Bunların yanında 2017 raporunda 69 işletmeden 19’u zarar açıklamışken, 2018’de de 68 işletmeden 18’i zarar açıklamıştı. Bu veriler eşliğinde 2019 yılında dönemsel zarar açıklayan kamu işletmelerinin arttığı açıkça söylenebilir. 2019 yılında en çok zarar açıklayan başlıca kamu işletmeleri; BOTAŞ, TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü ve PTT olurken, zarar açıklayan diğer işletmeler ise aşağıdaki gibi;

2019 yılında en fazla kâr açıklayan kamu işletmeleri de yaklaşık 7,6 milyar TL ile Ziraat Bankası ve TOKİ iken, bu kurumları 4,2 milyar TL ile DHMİ ve 2,8 milyar TL ile de Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü takip etmekte. 2019’da en fazla kâr ve zarar açıklayan işletmeleri yan yana incelediğimizde ise kâr açıklayan şirketlerin zarar açıklayanlara oranla daha pozitif olduğu açıkça görülmekte.

Kamu İşletmelerinin Yıllık Net Kârı Azalıyor

2019 yılında kamu işletmelerinin dönemsel kâr ve zararları gibi mali bilgilerinin dışında tüm kamu işletmelerinin vergilerden, yasal yükümlülükler ve diğer giderlerden arındırılmış dönemsel net kârına bakıldığında ise 2019’da dönemsel kârın oldukça azaldığı görülmekte. 2016 yılında bir önceki yıla göre oldukça artış gösteren kamu işletmeleri dönemsel net kârı 5 senenin en yüksek seviyesine 32,5 milyar TL’ye yükselmişti. 2018 yılında ise 26,1 milyar TL olan yıllık net kâr, 2019 yılında 19,6 milyar TL’ye kadar düştü. Yıllar içerisindeki bu düşüşü ise en fazla kamu işletmeleri dahilindeki kurumlar ile bankaların yıllık net kârlarındaki azalışlar etkiledi.

Kamuoyu tarafından en fazla konuşulan, gündemde olan konularından biri de işsizlik, enflasyon, milli gelir gibi makroekonomik göstergelerin dışında faiz oranları ve devletin yapmış olduğu faiz ödemeleri gelmekte. Bu neticede 2015 ila 2019 yılları arasında kamu işletmelerinden bankaların yapmış olduğu faiz geliri ve giderlerine bakıldığında faiz giderinin de faiz gelirinin de yıllar içerisinde arttığı görülmekte. Bu neticedeki kamu işletmeleri dahilindeki bankaların net faiz geliri 2018 yılında 34,3 milyar TL iken 2019’da 42,2 milyar TL’ye çıktı. Bunun dışında o yıllar arası enflasyon oranı dahil edilip yıllık değişim hesaplandığında da bankaların net kârının 2019 yılında arttığı görülüyor.

Kamu Net Borç Stoku Artıyor

T.C. Sayıştay Başkanlığı’nın yayınladığı Kamu İşletmeleri Genel Raporu dışında kamuya dair sıklıkla konuşulan konu başlıklarından biri de Türkiye’nin kamu borç stoku. Kamu sektörünün toplam iç ve dış borç yükümlülüklerinden kamunun elinde bulundurduğu finansal varlıkların çıkarılmasıyla hesaplanan ve T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından çeyrek bazda açıklanan kamu net borç stokunun en güncel verileri de 2020 yılının 3. çeyreğine ait. Son 6 yılda kamu net borcunun en düşük seviyede olduğu çeyrek 141,6 milyar TL ile 2015 yılının 3. çeyreği. 2019 yılının 3. çeyreğinden bu yana her çeyrekte artarak devam eden kamu net borç stoku 2020 yılının 3. çeyreğinde ise 941,1 milyar

Kamu net borç stokunun yıllar içerisindeki değer performansının dışında önemli bir veri de GSYH’ye oranı. Yine bakanlığın istatistiklerine göre kamu net borç stokunun GSYH oranının son 20 yılda en düşük olduğu dönem %5,8 ile 2016 yılının 2. çeyreği. Bununla birlikte 2011 yılının 3. çeyreğinden bu yana açıklanan en yüksek oran da %20,7 ile 2020 yılının 2. Çeyreğine ait. 2020 3. çeyreğinde ise bu oran %19,8

EMINCAN YÜKSEL